Gömülü Sistemler Alanında Çalışmak

Sürekli aldığım “gömülü sistemler alanında çalışmak istiyorum, neleri öğrenmeliyim?” sorularına cevap olması için bu yazıyı yazıyorum. Konu geniş olsa da özetlemeye çalışacağım. Kendim gömülü sistemler alanını neden seçtim diye soracak olursam herhalde ilgim olan elektronik ve yazılım alanlarını birleştirdiği için diye cevaplarım. Elektroniğe meraklıydım ancak kart çizip lehim yapmak o kadar sevdiğim şeyler değil. Aynı zamanda salt web veya mobil programlama gibi alanlar da ilgimi o kadar çekmedi. Zaten ben üniversiteden mezun olurken (2006) mobil dünyada henüz iPhone fırtınası esmemişti. Nokia firmasının krallığı hüküm sürüyordu. Web tasarımı ile olan alakam da lise yıllarında yaptığım kişisel sayfa çalışmalarında kalmıştı.

Öncelikle gömülü sistemlerin kendi adına bir “disiplin” adı olduğunu ama bir “sektör” adı olmadığını belirtmeliyim. Yani kendi başına bir gömülü sistem alanı yok. Gömülü sistemlerin uygulandığı çeşitli sektörler var: Tüketici elektroniği, güç elektroniği, otomotiv, havacılık, tıp elektroniği vs… Dikkat ederseniz birincisi dışında çok da fazla yerli markamız yok. Bu da ülkemizde bu alandaki iş imkanlarının yurt dışına göre çok daha az olduğu anlamına geliyor. Yani bu alana ilginiz olabilir ama yönelirken bunu dikkate almalısınız.

İş imkanları az da olsa halihazırda yetişmiş insan gücü konusunda sıkıntılarımız olduğundan bu az olan işler bile zor doldurulabiliyor. Ülkemizin kronik problemi işsizlik ve iş gücü açığının bir arada yaşanıyor olması. Bunun sebeplerine burada girmeyeceğim.

Öncelikle bölüm ile meslek kavramlarını birbirinden ayırmamız gerekiyor. Yazılım ve elektronikle ilgili 7-8 adet bölüm ismi varken aslında iş hayatında bundan çok daha fazla sayıda meslek bulunuyor. Bu meslekler de iş üzerinde kazanılan tecrübelerle ediniliyor. Yani bilgisayar mühendisliği mezunu olan 10 farklı kişi 10 farklı uzmanlık alanında çalışabiliyor. Bu uzmanlıkların sayısı ülkelerin teknoloji üretme konusundaki derinlikleri ile doğru orantılı oluyor. Eğer o ülkede yüksek teknoloji üretimi fazla ise uzmanlaşma ve derinleşme de o kadar fazla oluyor.

Gömülü sistemler içerdiği elektronik ve yazılım nedeniyle hibrit bir alan. Nasıl ki mekatronik mühendisliği hem elektronik hem de mekanik konularında kişilere ihtiyaç duyulduğu için ortaya çıktı ise gömülü sistemler alanında da hem elektronik hem de yazılım tabanına sahip kişilere ihtiyaç duyuluyor. Ancak (bildiğim kadarıyla) henüz dünyada lisans seviyesinde bir “gömülü sistemler mühendisliği” adlı bölüm yok. Önümüzdeki 5-6 sene içerisinde bu veya benzer isimli bölümlerin doğacağına inanıyorum. Ancak şimdiye kadar bu alanda çalışanlar genellikle ya bilgisayar mühendisliği üzerine donanım bilgisini ya da elektronik mühendisliği üzerine yazılım bilgisini (benim gibi) kendi çabaları ile eklemiş kişiler oluyor. Yani çoğunlukla gömülü sistemciler “kendi kendini” yetiştirmiş oluyor. Aslında artık birçok meslek için başka çare de yok.

Gömülü sistemler alanında hem donanım hem yazılım bulunduğunu söyledik. Dolayısıyla çalışma açısından donanım ağırlıklı, yazılım ağırlıklı ya da her ikisini de bir arada götüren rollerde olmak mümkün. Ben kendime yazılım alanında uzmanlaşmayı seçtim. Bir alanda uzmanlaşmayı seçmek diğerlerini ihmal etmek anlamına gelmiyor. Bir alanda derinleşirken diğer ilişkili alanlarda da bilgi sahibi olmak gerekiyor. Unutmayalım ki gömülü yazılımlarla uğraşırken hala donanıma çok yakın duruyoruz. Bir web, masaüstü, veritabanı veya mobil yazılımcıdan farkımız da bu oluyor.

Benim bu alana kendimi hazırlamam ve seçmem bilinçli bir tercih sonucu olmadı. O yüzden verdiğim tavsiyeler herkese uymayabilir. Ancak hangi konuların önemli olduğunu belirtmek istiyorum.

İngilizce: Aslında günümüzde hangi konuda tavsiye verilirse verilsin bu madde içerisinde illa ki yer alıyor. Artık dünyada birçok yerde ortak dil olarak kabul edilen İngilizce bizim alanda da şart! Bu alanda ciddi işler yapmak istiyorsanız kendinizi iyi geliştirmeniz gerekiyor. Kendinizi geliştirmekte kullanacağınız kaynakların büyük çoğunluğu İngilizce olacak. Bundan kaçış yok arkadaşlar.
Aradaki farkı göstermek açısından Amazon.com’daki “embedded systems” araması ile Türkiye’deki kitap sitelerinde yapacağınız “gömülü sistemler” aramasının sonuçlarını karşılaştırın.

Ayrıca şuradaki gibi bir dersi Türkçe bulma olasılığınız çok az (belki en fazla alt yazı çevirilerini bulabilirsiniz)

Elektronik veya bilgisayar mühendisliği alt yapısı: Bizim alanın temelleri elektroniğe ve yazılıma dayandığından bu alanların birisinde mühendislik eğitimi almak işin büyük kısmını oluşturuyor. Piyasada mühendislik eğitimi olmadan da birçok iş yapan kişi bulunsa da belirli noktalardan sonra tıkanıldığını gözlemleyebiliyoruz.

Bu bölümlerden birisini okurken diğeri konusunda da bilgi sahibi olmaya çalışmak, hatta yapılabiliyorsa çift anadal yapmak faydalı olabilir. Tabi bir bölüm okumakla o bölümde gösterilen (ya da gösterilmeyen) dersler ile o konuları gerçekten öğrenmek arasındaki ayrımın farkında olmak önemli. Unutmayın hayat sizin hayatınız!

Projeler yapmak: İçin bulunduğumuz alan “uygulamalı” bir alan. Teorik temelleri olsa da nihai hedefimiz çalışan sistemler üretmek. Bu nedenle en iyi öğrenme yöntemi öğrendiklerimizi uygulayabileceğimiz projeler yapmak. Bu projeler iş hayatında yapmak zorunda olduğumuz görevler olabileceği gibi öğrencilik hayatında hobi veya çeşitli klüp, yarışma vs… projeleri de olabilir Mühim olan sürekli gerçek hayat problemleri ile karşılaşıp bunları çözmeye çalışmak! Unutmayın alanımızdaki birçok tecrübe kitaplarda yer almıyor!

Okumak: Alanımız uygulamalı dedik ama hala birçok bilgiyi de okuyarak öğreniyoruz. Bu anlamda okumayı seven biri olarak kendi mesleğimde de bunun çok faydasını gördüğümü söyleyebilirim. Okuma sevgisi ve alanınıza duyduğunuz merak bir araya geldiğinde doğal olarak gelişmeye başlıyorsunuz. Merak olmadan bu alana yönelinmediğini düşünerek 2. olarak okuma alışkanlığının olmazsa olmazlardan bir diğer olduğunu söyleyebilirim. Okumayı sevmiyorsanız bu alanda işiniz zor! Çünkü kullandığımız en ufak bir bileşenin bile sayfalarca dökümanı olabiliyor (Örnek bir sensör). Ayrıca dünyanın en hızlı gelişen alanında “sürekli ders çalışmak” zorundayız!

Alanım olan gömülü yazılım konusunda en önemli konular aşağıdaki gibi:

• Algoritma – Veri Yapıları
• C programlama Dili
• Temel Analog Elektronik
• Dijital Elektronik
• Mikrodenetleyici programlama
• Yazılım Tasarımı / Mühendisliği
• Gerçek Zamanlı İşletim Sistemleri (RTOS)

Çalışılan sektöre göre aşağıdaki konular da önem kazanabilir:

• Güç elektroniği
• Tıp elektroniği
• Sayısal İşaret İşleme (DSP)
• Kontrol Teorisi
• Embedded Linux

Ancak donanım tasarımı alanında çalışacaksanız konular farklı olacaktır. Türkiye şartlarında derinlemesine uzmanlaşma az olduğundan daha çok “genelci” tasarımcılar yani hem donanım hem yazılım bilen kişiler tercih edilebiliyor. Ancak savunma sanayi gibi alanlarda uzmanlaşma ile birlikte belirli bir alanda derinlemesine tecrübe tercih sebebi olabiliyor.

Türkiye’de bu alanda istenilen yetkinliklerin ne olduğunu öğrenmek için kariyer sitelerinde “embedded” , “gömülü” gibi kelimelerle arama yapabilirsiniz. Böylelikle istenilen ortak konuları görebilirsiniz. Ayrıca benzer aramayı uluslararası kariyer sitelerinde yaparsanız dünyada da bu alanda hangi yetkinliklerin önemli olduğunu görebilirsiniz.

Türkiye’den gömülü sistem ilan örnekleri: Kariyer.net

Dünyadan gömülü yazılım mühendisi ilanları: Linkedin

Yurtdışındaki ilanlarda çok daha fazla meslek ismi göreceksiniz. Bunun nedeni yukarıda da bahsettiğim gibi sektörlerin gelişmişlik seviyesi nedeniyle uzmanlaşmanın daha fazla olması. Yani projelerin isterlerinin çıkarılmasından, test senaryolarının yazılmasına, kodlamadan, kod kalitesinin sağlanmasına, konfigurasyon yönetiminden dökümantasyona kadar farklı konuların tek başına uzmanlık dalı olduğunu görebilirsiniz.

Alanımız Türkiye’de önemi henüz çok anlaşılmasa da dünyada oldukça stratejik bir konumda. Özellikle son dönemdeki gelişmelerle birlikte Nesnelerin İnterneti, otonom otomobiller gibi konularla gömülü sistemler en hızlı büyüyen ve en çok çalışan ihtiyacının olduğu alanlardan birisi olacak. Ülkemizdeki gelişme hızının ne seviyeye geleceğini kestiremesek de iyi gömülü sistem tasarımcılarına dünyanın teknoloji üretilen her yerinde ihtiyaç olacağını söyleyebiliriz.